Khái niệm phanh bằng động cơ hay giảm tốc bằng lực hãm động cơ có lẽ không quá xa lạ với cánh tài xế lái xe đầu kéo hay xe tải có tải trọng lớn. Phanh bằng động cơ hay giảm tốc bằng lực hãm động cơ có nghĩa là tài xế khi muốn giảm tốc, thay vì dùng phanh sẽ giảm ga để hạ vòng tua máy, từ đó ghìm lại tốc độ của xe.
Tuy nhiên, việc sử dụng phanh bằng động cơ để giảm tốc không chỉ được sử dụng bởi các tài xế lái xe đầu kéo mà còn được các tài xế lái xe số sàn sử dụng. Việc sử dụng lực hãm động cơ để phanh xe thay cho má phanh và hay đùm phanh trong nhiều trường hợp có thể giúp tăng độ an toàn, giảm chi phí bảo dưỡng phanh và khá hữu dụng.
Phanh bằng động cơ thường được sử dụng khi đổ dốc
Tuy nhiên, một câu hỏi được đặt ra là: Liệu sử dụng lực hãm động cơ để phanh xe thay cho hệ thống phanh xe có gây ảnh hưởng gì cho xe hay động cơ không? Dưới đây, Tinxe.vn sẽ giúp bạn giải đáp thắc mắc này.
Phanh bằng động cơ là gì?
Phanh bằng động cơ là hành động sử dụng động cơ để hấp thụ động năng và giảm tốc độ xe thay vì sử dụng chân phanh và đùm phanh để hãm tốc độ khi xe đang di chuyển. Phanh bằng động cơ là khi người lái nhả hoàn toàn chân ga và không chuyển số.
Phanh bằng động cơ đúng cách
Mỗi loại phương tiện khác nhau sẽ có cách phanh bằng động cơ khác nhau
Xe chở khách
Xe số tự động
Ở dòng xe du lịch sử dụng hộp số tự động, tài xế thường hiếm khi sử dụng phanh bằng động cơ, tuy nhiên về lý thuyết việc phanh bằng động cơ với xe số tự động là hoàn toàn có thể nếu tài xế chuyển từ số D sang số L. Số L sẽ giữ cho xe di chuyển ở cấp số thấp, từ đó giảm tốc cho xe khi tài xế bỏ chân khỏi bàn đạp ga. Việc sử dụng phanh động cơ trên xe số tự động sẽ an toàn hơn khi người lái chuyển về số L trước khi đi vào đường dốc hoặc đổ đèo.
Một số mẫu xe số tự động hiện đại đã được tích hợp tính năng chuyển số qua lẫy chuyển số sau vô lăng hoặc cần số ở bảng điều khiển, dù là cách bố trí cần số kiểu gì thì tài xế vẫn có thể sử dụng phanh bằng động cơ. Điều mà tài xế lái xe số tự động cần làm là chuyển xe về cấp số thấp hơn, nhả chân ga để động cơ tự hãm lại tốc độ của xe.
Xe số sàn
Trong khi đó các tài xế xe số sàn thường xuyên sử dụng phanh động cơ hơn. Việc phanh động cơ với xe số sàn đơn giản hơn khi tài xế không cần chuyển số về cấp thấp hơn mà chỉ việc nhả bàn đạp ga. Lúc này, không khí sẽ không được nạp vào buồng đốt nữa, tạo ra môi trường chân không bên trong buồng đốt, từ đó giúp giảm tốc độ của xe.
Phanh bằng động cơ trên xe số sàn hiệu quả hơn so với xe số tự động
Trong trường hợp khẩn cấp cần giảm tốc độ nhanh, tài xế có thể về số và nhả ga, đương nhiên tài xế chỉ thực hiện phương pháp này nếu đã quá quen thuộc với vòng tua máy và tỷ số truyền của cấp số của xe. Việc dồn số liên tục khi xe đang di chuyển nhanh có thể khiến vòng tua máy đột ngột tăng cao, thậm chí đạt đến redline, có khả năng gây hư hại cho động cơ.
Nếu tài xế muốn về số để giảm tốc nhanh hơn, đều cần làm xuống từng số một và bật đèn cảnh báo để phương tiện phía sau biết được rằng mình đang giảm tốc, từ đó tăng độ an toàn khi sử dụng phanh bằng động cơ.
Xe đầu kéo
Khác với xe chở khách phổ thông, xe đầu kéo có hai phương pháp phanh bằng động cơ. Cả hai phương pháp này đều là công nghệ được tích hợp sẵn bên trong động cơ thay vì thực hiện hoàn toàn thủ công như xe chở khách.
Thứ nhất, động cơ xe đầu kéo được trang bị sẵn công nghệ điều khiển hệ thống van xả động cơ nhằm tạo ra áp suất ngược. Áp suất ngược này tạo ra lực đẩy ngược lại chiều chuyển động của động cơ, từ đó giảm tốc cho xe.
Công nghệ thứ hai có tên gọi là Jake Brake. Công nghệ Jake Brake về cơ bản là công nghệ van biến thiên sử dụng trên xe tải trang bị động cơ diesel nhằm giảm tốc độ xe bằng động cơ. Trong một chu kỳ thông thường của động cơ đốt trong, động cơ hoạt động với khi van nạp mở ra, đưa nhiên liệu vào buồng đốt (kỳ nạp). Pít-tông sẽ nén lại (kỳ nén) khiến nhiên liệu bên trong buồng đốt bốc cháy và đẩy pít-tông xuống (kỳ nổ) giúp xe di chuyển. Cuối cùng van xả sẽ mở ra và pít-tông di chuyển trở lại để đẩy khí thải đã cháy ra khỏi buồng đốt (kỳ xả.
Mô tả cách hoạt động công nghệ Jake Brake
Khi được trang bị công nghệ Jake Brake, van xả sẽ mở ra ngày sau khi kỳ nén để giải phóng không khí và năng lượng khỏi xylanh. Nói cách khác nhiên liệu cháy trong buồng đốt sẽ không được nén kín, nên sẽ không đủ năng lượng để đẩy pít-tông xuống, điều này khiến động cơ phần nào bị chậm, nhờ đó giảm tốc độ xe xuống.
Phanh bằng động cơ có hại cho xe không?
Có thể nói rằng phanh bằng động cơ có hại cho xe là một truyền thuyết. Tuy nhiên, vẫn phải thừa nhận rằng việc phanh bằng động cơ sẽ làm tăng độ mài mòn các chi tiết và sản sinh ra nhiệt lượng lớn, dù vậy động cơ của xe đã được thiết kế để chống chịu mài mòn và hấp thụ nhiệt. Vậy nên ảnh hưởng của việc phanh bằng động cơ đến xe là có, nhưng không thể nhìn thấy trong ngày một ngày hai.
Lợi ích của việc phanh bằng động cơ
Có một số lý do khiến cánh tài xế xe đầu kéo ưa thích sử dụng phanh bằng động cơ thay vì dùng hệ thống phanh có sẵn:
Giảm độ mòn cho hệ thống phanh
Phanh là chi tiết hao mòn theo cường độ sử dụng, vì vậy càng ít sử dụng thì độ mài mòn của má phanh, đĩa phanh và các chi tiết khác trong hệ thống phanh càng lâu mòn hơn. Điều này giúp tài xế tiết kiệm được thời gian và tiền bạc khi phải thay thế các chi tiết trong hệ thống phanh.
Phanh bằng động cơ có nhiều lợi ích thiết thực
Giảm tình trạng trơ phanh, mất phanh
Trơ phanh là hiện tượng phanh bị giảm hoặc mất hoàn toàn tác đụng, đồng nghĩa rằng tài xế không thể giảm tốc và dựng xe một cách nhanh nhất và hiệu quả nhất. Tình trạng này xảy ra nếu má phanh và đĩa phanh quá nóng sau một thời gian sử dụng liên tục, khiến ma sát giữa hai chi tiết này không còn đủ lớn để giảm tốc độ của xe.
Tình trạng trơ phanh thường xuyên diễn ra trong trường hợp xe đầu kéo đồ đèo dốc dài, dễ dẫn đến tình trạng mất phanh hoàn toàn, làm cho tài xế không thể kiểm soát tốc độ của xe rất nguy hiểm. Vì vậy việc sử dụng phanh bằng động cơ khi đổ đèo sẽ giúp hệ thống phanh có thời gian nghỉ, các chi tiết phanh nguội bớt để có thể tiếp tục sử dụng, tránh tình trạng trơ, mất phanh.
Dễ kiểm soát xe hơn
Phanh bằng động cơ tạo ra lực hãm tự nhiên một cách liên tục và mượt mà, trong khi việc sử dụng hệ thống phanh truyền thống có thể khiến xe đột ngột khựng lại, gây mất cân bằng cho phương tiện có tải trọng lớn như xe đầu kéo. Thêm vào đó, khi sử dụng phanh động cơ, xe vẫn đang ở cấp số trước đó, tài xế chỉ nhả chân ga mà không hề chuyển sang chân phanh, vì vậy việc tiếp tục nhấn ga trong một số trường hợp sẽ nhanh gọn hơn.
Rút ngắn thời gian phanh xe
Nếu tài xế đồng thời sử dụng phanh bằng động cơ và sử dụng cả chân phanh, chiếc xe sẽ giảm tốc nhanh hơn nhiều so với việc chỉ sử dụng một phương pháp phanh.
Khi nào nên phanh bằng động cơ?
Nên sử dụng phanh bằng động cơ khi quán tính của động năng khiến xe vẫn lao về phía trước, khiến cho tài xế phải dùng nhiều lực phanh hơn để hãm lại tốc độ của xe, đặc biệt là khi xe đang đổ dốc. Trong trường hợp này, phanh bằng động cơ sẽ giúp hạn chế tối thiểu tình trạng trơ, mất phanh, gây nguy hiểm đến tính mạng tài xế cũng như hàng hóa.
Nam Phương
